Openbaar onderwijs

….. einde van een tijdperk.

‘De scholen zijn weer begonnen’. Met deze landelijk traditionele slogan worden jaarlijks de verkeersdeelnemers ook in Hoevelaken geattendeerd op de schoolgaande jeugd. Ook in augustus 2012 is dit dundoek te lezen, al geldt dat in Hoevelaken dan niet meer voor het openbaar onderwijs. Basisschool De Globe, voorheen florerend onder de naam ‘De Viersprong’ en in nog vroegere jaren als ‘De Horst’, is in 2011-2012 aan het laatste schooljaar bezig. Met acht leerlingen in één groep acht. Na de zomervakantie in 2012 is het afgelopen met het openbaar onderwijs in Hoevelaken.

Door: Robert Kreuning

Het is mei 1924, wanneer rijksveldwachter Verhagen zich tot het gemeentebestuur van Hoevelaken wendt, om zijn kind vanuit Hoogland het openbaar onderwijs in Hoevelaken te laten volgen. Hoogland is bereid tot een vergoeding van vijftien gulden. De Hoevelakense gemeenteraad maakt daartegen bezwaar, waarna Gedeputeerde Staten van Gelderland de gemeenteraad beveelt een regeling te treffen omtrent de toelating van kinderen uit Hoogland op de openbare school in Hoevelaken. Eén en ander leidt tot een overeenkomst, want in 1949 bedraagt het aantal Hooglandse kinderen op de openbare school in Hoevelaken inmiddels veertien. Ook kinderen uit de gemeente Stoutenburg volgen openbaar onderwijs in Hoevelaken.

Dat kinderen van buiten de gemeentegrenzen in de eerste helft van de vorige eeuw het openbaar onderwijs in Hoevelaken volgen, is de omgekeerde wereld in vergelijking met het wankele evenwicht, waarin het Hoevelakense openbare onderwijs zelf ruim honderd jaar verkeert. In juli 1896 stemmen vijf van de zes gemeenteraadsleden voor opheffing van de openbaar lagere school per 1 oktober van dat jaar. Het raadsbesluit wordt door Gedeputeerde Staten van Gelderland niet goedgekeurd, waarna T.C. Hootsen tot hoofd van de school wordt benoemd.

Rond 1940 staat het voortbestaan van het openbaar onderwijs opnieuw op de tocht. Het aantal leerlingen op de school, gehuisvest in twee lokalen aan de achterzijde van het gemeentehuis, ligt onder de toenmalige norm van 60. De school wordt echter in leven gehouden door dorpeling Hein van Maanen, die op een grote boerderij midden in het dorp woont, veel grond en huizen bezit en waarvan één van de dochters trouwt met het toenmalige hoofd van de school, de heer Th. Hendriks. Van Maanen lijkt erbij gebaat om zijn schoonzoon aan het werk te houden en ‘verplicht’ de pachters van zijn land en de huurders van zijn huizen om de kinderen op de openbare school in te schrijven. Een ‘maatregel’ die nodig lijkt, omdat aan de andere kant de predikant van de dorpskerk de gezinnen langsgaat, om de kinderen van het openbaar onderwijs te weren. Het is een strijd die jarenlang voortduurt.

Mede door de ‘clausule’ in het pachtcontract van Hein van Maanen gaat het openbaar onderwijs voor Hoevelaken in de veertiger – en vijftiger jaren niet verloren. Langzaam maar zeker komt zelfs de wind in de zeilen.

Groei naar moderner openbaar onderwijs

Hoevelaken telt nog diverse inwoners, die het openbare onderwijs in de beide lokalen achter het oude gemeentehuis hebben gevolgd. Eén daarvan is Rini Vreekamp, geboren in 1945, die terugkijkt op een leuke, doch strenge schooltijd. “Meester Hendriks was een autoritair mannetje”, herinnert Vreekamp zich. “Maar vroeger werd er geen tegenspraak geduld. Ook thuis was er in die tijd veel meer regime. Zeiden je ouders ‘ja’, dan was het ook ja. En zo was het op school ook”.

Het gemeentehuis van Hoevelaken met daarachter twee lokalen van de openbare school. Het gebouw doet van 1858 tot 1955 bij een eeuw dienst.

“Taal en rekenen, daar draaide het in mijn tijd vooral om”, zegt Vreekamp. “Extra dingen had je vroeger op school niet. Ik kan me niet herinneren, in het oude schoolgebouw ooit gymnastiek te hebben gehad”.

In september 1954 gaat meester Hendriks, na dertig jaar de openbare school te hebben geleid, met ziekteverlof. In juni 1955 overlijdt hij.

Herman Kuiter wordt als het nieuwe schoolhoofd benoemd. Een jaar later, in september 1955, wordt een nieuw gebouw betrokken aan de J.J.A. Goeverneurlaan, waarin vanaf het schooljaar 1961/1962 ook voor het eerst openbaar kleuteronderwijs wordt aangeboden. “Met de komst van Kuiter en de verhuizing naar het nieuwe schoolgebouw werden er op school leukere dingen gedaan”, zegt Rini Vreekamp. “Kuiter was sportminded, dus kregen we ook gym. En we gingen voor het eerst op kamp. Op de fiets naar Nunspeet. De openbare school werd na de verhuizing veel moderner”.

De dan nog naamloze openbare lagere school kent aan de Gouverneurlaan twee leerkrachten: schoolhoofd Herman Kuiter en juf Lies de Jong, die in 1996, na veertig jaar onderwijs, de school verlaat. “Het schoolhoofd had drie groepen en ik ook”, zegt Lies de Jong in haar afscheidsverhaal in april 1996. “Voor het openbaar onderwijs heb ik altijd bewust gekozen. Op de openbare school kan iedereen terecht, ongeacht de levensovertuiging. Soms is me dat van kerkelijke zijde wel eens kwalijk genomen, want zelf heb ik belijdenis gedaan. Ik vind echter, dat je je geloof door je gedrag kunt laten zien. Overigens geven we ook godsdienstles op school. Dat stamt nog uit de tijd waarin we de nonnen hebben gevraagd om op school godsdienstles te komen geven”.

Hoevelaken groeit en nieuwe woonwijken zien het daglicht. “Toen de Klaprooslaan gebouwd werd, zo rond 1962, is onze school pas gaan groeien”, zegt Lies de Jong. “We zijn in die tijd ook gestart met een kleuterschool”. Met Ruud te Pas wordt er zelfs een derde leerkracht aangesteld..

Als kind heb ik het openbaar onderwijs in Hoevelaken zelf mogen doorlopen van 1964 tot 1972. Als kleuter in 1964 eerst in een lokaal van het ‘grote’ schoolgebouw aan de Goeverneurlaan. Om de tijd van de bouw van een nieuwe kleuterschool (‘Dikkertje Dap’) naast het hoofdgebouw te overbruggen, zetelen we later als kleuters in de ruimte boven de brandweerkazerne aan de Meerveldlaan, dat ook als bibliotheek dienst doet.

Het gebouw van Baloe aan de J.J.A. Goeverneurlaan is al jaren het onderdak voor kinderopvang, maar wordt in 1965 geopend als openbare kleuterschool, genaamd ‘Dikkertje Dap’.

In 1966 ga ik als kind naar de eerste klas van De Horst, zoals de openbare school dan inmiddels heet. Juf Mater is mijn eerste juf en ik herinner me in dat jaar het overlijden van schoolhoofd Herman Kuiter. Joop Groen, mijn meester in de zesde klas, wordt zijn opvolger.

Na twee jaar juffrouw De Jong krijg ik in 1969 in de vierde klas voor het eerst een meester, meester Dikkeboer, die nog in zijn diensttijd op De Horst solliciteert. “Ik werd door Joop Groen met open armen ontvangen en het klikte meteen. Veertien dagen later heb ik mijn eerste proefles gegeven. Op 16 januari 1969 ben ik gestart”.

Basisschool De Horst 1969, zesde klas. Achterste rij vlnr: Joop Groen, Juliette Stinga, Cora Brits, Greet Roersen, Mieke Niemeijer, Ronnie Bakkerus, Nanneke Boogaard, Berna Gerritsen. Tweede rij vlnr: Marjan Vendrig, Corien Hilhorst, Wim Brock, Marianne Rijnders, Irene Jansen, ?, Frank Keuls, Chaïm van Adelberg,  Henri van de Horst, Jos Springveld. Derde rij vlnr: Wietske Groot, Alie van Werkhoven, Karin van Heerde, Hanneke Kools, Tineke Langendijk, Carina Vermeulen, Marijtje Langendijk, Monique Koeleman, Frank Breedveld,  (Tim?), Bobby de Zaayer. Voorste rij vlnr: ?, Frans van Eerdenburg, Aart Ruitenbeek, Bartje de Jong, Rob Botman, Jack Lenting.

Fotobijschrift: Gé Dikkeboer met ‘zijn’ kindje(s) in de vijfde klas, schooljaar ‘70/’71. Bovenste rij vlnr: Fred Brits (liggend), Hetty van Leeuwen, Jenny Groen, Monique Bosboom, Ada Roersen, Lindy van Wettum, Gé Dikkeboer, Frank Bruins, Arnold Tiggelaven. Tweede rij vlnr: Frank Overmars, Johan Legger, Jeanette Kat, Patricia van Bossum, Henny Ruitenbeek. Staand vlnr: Carlo Koopmans, Liesbeth van Wezendonk, Margreet de Jong, Marja van Dijkhuizen, Inge de Zaaijer, Huib Koeleman, Helma Kools, Linda Graaman, Hilma Nijland, Wilma Meijer, Els Sipma. Voor vlnr: Richard Vendrig (†), Kees Hilhorst, Rob Postema, Willem-Jan Laseur, Roland van Halm (†), Paul Kroone (†), Dick Jansen (†), Robert Kreuning. Op de foto ontbreekt Bart van den Berg.

Gé Dikkeboer

Vanuit zijn woon- en geboorteplaats Gorssel kijkt Gé Dikkeboer in 2011 op zijn Hoevelakense periode terug. “Het was wel een bijzondere tijd. Ik kwam uit dienst en was net getrouwd. Als pasgetrouwd stel kregen we hier zomaar een huis aangeboden. Tot die tijd woonden we bij Joop Groen en zijn vrouw in. Hen heb ik als een soort tweede vader en moeder ervaren. Zij waren onze mentoren”.

Het schooljaar 1969/1970 is het eerste volledige schooljaar voor Gé Dikkeboer. Als kind maak ik deel uit van zijn eerste lesgroep, met 48 leerlingen. Halverwege het schooljaar wordt de groep gesplitst na de komst van de Apolloschool, noodzakelijk geworden door de sterke groei van het openbaar onderwijs in Hoevelaken. Kinderen die aan de westkant van de Stoutenburgerlaan wonen blijven op De Horst, kinderen aan de oostkant daarvan gaan naar de Apolloschool aan de Frans Tromplaan. Behalve zij, die een broer of zus hebben in de derde klas, waarvan de Apolloschool nog niet voorziet. Als ‘oostkanter’ mag ik, samen met Linda Graaman en Margreet de Jong, op De Horst blijven.

Na 41 jaar denkt Gé Dikkeboer nog altijd met plezier aan zijn vijf onderwijsjaren op De Horst. “Het was een warme, creatieve, kindvriendelijke school, met een grote en betrokken oudergroep. De Horst was een groeiende school, die zich ontpopte naast traditionele scholen. We kwamen met nieuwe ideeën, vooral op creatief gebied. Zo begonnen we met musicals en optredens met Kerst, zonder de basis van cognitieve zaken uit het oog te verliezen. Wel was het kind altijd belangrijker dan de leerstof. Zo moesten de breuken wel eens wijken voor de actualiteit”.

Ook het rapport ging op de schop. “Wij introduceerden rapporten met stoplichten: rood, oranje en groen. De poging was goed, maar later vraag je je af, wat er mis is met een cijferrapport. Een 6 blijft een 6”.

Joop Groen en Gé Dikkeboer, het zijn twee handen op één buik. “Wij vonden ons geen onderwijsachtige onderwijzers en wilden al vroeg aan de poort rammelen. We hadden een hekel aan onderwijzers, die dachten alles te weten. Zulke betweterige, saaie leerkrachten wilden we niet zijn”.

Dikkeboer kent echter ook een ander gevoel. “Wij waren heel creatief, maar Joop pakte steeds de credits. Ik had al snel het gevoel, dat zelf ook wel te kunnen. Ik wilde zelf de lijntjes in handen hebben. Daarom ben ik in 1974 teruggegaan naar mijn geboortestreek en als een soort ‘kleine zelfstandige’ directeur van een school in Herxen geworden. En later in Diepenheim en Heino. Achteraf ben ik te kort in Hoevelaken gebleven”.

Gé Dikkeboer, die in 2007 met pensioen gaat, is een openbaar onderwijsman in hart en nieren, zegt hij ergens tijdens het gesprek. Hij vindt het dan ook treurig, dat deze onderwijsvorm uit een gemeenschap als Hoevelaken verdwijnt. “Maar veel hangt af van het functioneren van een team en een oudercommissie. Die kunnen heel veel doen. Als het openbaar onderwijs goed functioneert, dan kan iedere bevolkingsgroep of geloofsgroep er terecht. Is dat niet zo, dan is het geen goed openbaar onderwijs. Iedereen moet zich er thuis voelen. Kun je in een dorp als Hoevelaken straks geen openbaar onderwijs meer aanbieden, dan hebben ‘ze’ het niet goed gedaan. Al kan ik niet overzien wie die ‘ze’ zijn”.

De Horst wordt De Viersprong

De groei van het openbaar onderwijs in Hoevelaken leidt in het schooljaar 1969/1970 tot de opening van een tweede openbare school: de Apolloschool, gehuisvest aan de Frans Tromplaan, met de Astronautjes als kleuterschool. Echter mede door de groei van het dorp Hoevelaken krijgt het openbaar onderwijs in de beginjaren zeventig ook te maken met een nieuwe concurrent: De Hoeve. Met scholen als de Schimmelpenninck van der Oyeschool, de Kyftenbeltschool, De Hoeve, de Hommersomschool, De Horst, de Apolloschool en later ’t Blokhuus en de Willem Farelschool wordt het onderwijsaanbod in Hoevelaken erg groot. Het openbaar onderwijs voelt dat nadrukkelijk, waardoor De Horst en de Apolloschool fuseren onder de naam De Viersprong. Rob Zijlstra, directeur van de Apolloschool, wordt het hoofd van de fusieschool, later opgevolgd door Arnold Klomp. “Die laatste is het, die de school de das heeft omgedaan”, zegt Lies de Jong in eerder genoemd interview. “Door de hele affaire rond zijn persoon liep het leerlingenaantal tot de helft terug”.

Ook een leerlingenstrijd tussen De Viersprong en ’t Blokhuus doet de school geen goed. Het aantal leerlingen duikt met 90 ruim onder de opheffingsnorm van 143. In januari 1996 ontvangt de gemeente Hoevelaken daarom een brief van het ministerie, dat De Viersprong per 1 augustus 1996 de deuren dient te sluiten. De schrik slaat om het hart van het college van B&W, het onderwijspersoneel, de ouders en de kinderen zelf. Diverse geledingen komen direct in actie. Het college stuurt per ommegaande een brief aan het ministerie, om het besluit te herzien, terwijl de ouders onder de naam VOV (Verontruste Ouders Viersprong) een actiecomité oprichten om de schade te beperken. Marianne Breuers, die onder de naam Marianne Louis zelf het openbaar onderwijs in Hoevelaken doorloopt en in 1996 voorzitter is van de ouderraad, maakt de perikelen van nabij mee. “Zo”, zegt ze, wanneer haar gevraagd wordt of de schrik groot was. “Soms kan ik er nog kwaad om worden”.

Direct na het bekend worden van het opheffen van De Viersprong staan de VOV’ers op, die ten strijde trekken bij de gemeente. Hun woede wordt nog groter wanneer blijkt, dat brieven van het ministerie over de nieuwe wet Toerusting en Bereikbaarheid niet bij het college en de gemeenteraad terechtkomen, maar vrijwel ongelezen in de gemeentearchieven verdwijnen. Er ontstaat een mediaoffensief, waardoor ook de Hoevelakense politiek zich met de problematiek gaat bemoeien. Om een lang verhaal kort te maken: als uiteindelijke oplossing fuseert De Viersprong met de school Corlaer uit Nijkerk. Als dependance van deze school blijft het openbaar onderwijs in 1996 voor Hoevelaken behouden.

Na de fusie met Corlaer wordt er een bestuurscommissie geformeerd, waarvan ook Marianne Breuers deel uitmaakt. Vanwege haar eigen, prettige onderwijsverleden op het openbare onderwijs schrijft zij haar kinderen bewust op de Viersprong in, ondanks haar constatering, dat het jaar na jaar slechter gaat. “Doordat de Viersprong een kleine school bleef, werden er steeds meer kinderen ingeschreven die behoefte hadden aan kleine klassen. Dat bracht veel zorg met zich mee. Daarnaast heb ik ouders gesproken, die hun kinderen niet bij de Viersprong aanmeldden vanwege te weinig vriendjes of vriendinnetjes. Door deze factoren kreeg de Viersprong langzaamaan het etiket van een school voor kinderen met problemen”.

De Viersprong, groep 5/6, schooljaar 1998/1999. Achter vlnr: Martijn van der Pluijm, Jeffrey Veldman, Marianne de Meyer, Claudia .., Serena van der Helm, Gerald Gilhooley. Midden vlnr: Daphne de Mots, Mark van Hamersveld, Karel de Goede, Kirsten Ruczynski, Irene .., Kirsten de Graaf, Remco Torsing, Jesper Breuers, Annelieke Jacobs. Voor vlnr: Joep Kuiphuis, Nadine Odinot, Elsbeth van der Weijden, Marten Kevelam, Eric van Ees, Marloes Torsing.

De Globe

Na jaren vechten tegen de bierkaai blijkt het openbaar onderwijs in Hoevelaken uiteindelijk geen haalbare kaart. In een laatste stuiptrekking wordt er een list verzonnen, door de openbare school een nieuwe identiteit te geven: Anglia school, waarbij alle leerlingen twintig minuten per dag Engels krijgen aangeboden. Op 24 maart 2010 wordt onder het motto ‘leren zonder grenzen’ tevens een nieuwe naam onthuld: De Globe.

Twee jaar na de nieuwe naamgeving gaat de kogel door de kerk: er gaat een streep door het openbaar onderwijs in Hoevelaken. Met acht leerlingen in groep 8 is voltooid De Globe in het voorjaar van 2012 het laatste jaar openbaar onderwijs in Hoevelaken. Met ingang van 1 augustus 2012 is het openbaar onderwijs (voltooid?) verleden tijd voor Hoevelaken.

Groep 8 van De Globe op 4 oktober 2011, de laatste lesgroep die openbaar onderwijs krijgt in Hoevelaken. Achter vlnr: Henk Torsius (conciërge), Marijn Suur, Stijn van de Ridder, Terence Norp, Kelvin Jongenotter en juf Tilly van Zanten. Voor vlnr: Karin van den Tweel, Ilse den Uijl, Shelley Wiersma en Renee van Ostaijen.

Bovenstaand verhaal verscheen eerder in twee delen in het tijdschrift van Historisch Hoeflake.

60 jaar na de bouw

Het gebouw van de openbare lagere school, bij leven achtereenvolgens De Horst, De Viersprong en De Globe, wacht na bijna zes decennia na de opening op de slopershamer. Het terrein is voorbestemd voor woningbouw.

Sloop

In november 2014 komt er na 59 jaar een definitief einde aan het schoolgebouw aan de J.J.A. Goeverneurlaan.