….. sanatorium van de geest.

Een verhaal over dokter Frits Klaarenbeek, de Zonnehoeve en Sparrendam

Met dit bericht (zie rechts) worden de lezers van het Hoevelakens Nieuwsblad er in juli 1980 op geattendeerd, dat een markante plaatsgenoot is heengegaan. Frits Klaarenbeek, die bij zijn geboorte op 6 maart 1914 in Roermond de namen Friedrich Wilhelm meekrijgt, overlijdt op 11 juli 1980, anderhalve maand na het beëindigen van zijn huisartsenpraktijk, aan een hartaanval. Een schok voor de Hoevelakense bevolking, want de dorpsdokter is een bekend en graag gezien persoon in Hoevelaken. Niet alleen vanwege zijn huisartsenpraktijk aan de Westerdorpsstraat, maar ook vanwege zijn culturele kindje, Sparrendam. Een verhaal over Frits Klaarenbeek, De Zonnehoeve en Sparrendam mag op deze site daarom niet ontbreken.

Huisarts in Hoevelaken

Frits Klaarenbeek vestigt zich in Hoevelaken als huisarts in 1942. Hij neemt de huisartsenpraktijk over van de doktoren Koopmans en Klomp, gesitueerd aan de Oosterdorpsstraat.

In dat pand vestigt zich in 1930 de eerste huisarts in Hoevelaken, dokter Algera. Naar een huisarts wordt lang uitgekeken, want tot die tijd is Hoevelaken aangewezen op geneeskundige hulp uit omliggende plaatsen. Vooral dokter Van Lent uit Nijkerk, die zijn patiënten bezoekt met een koetsje, is in Hoevelaken een bekende verschijning. Dokter Klaarenbeek beoefent zijn vak aan de Oosterdorpsstraat tot 1949.

Zonnehoeve

Aan het eind van de jaren veertig betrekt Frits Klaarenbeek een nieuw pand als woonhuis en huisartsenpraktijk: De Zonnehoeve. Dit pand wordt in 1908 gebouwd door de kerkvoogdij van de Nederlands-Hervormde kerk en is bedoeld als burgemeesterswoning. Burgemeester Van Arkel, die evenals meerdere van zijn voorgangers in Amersfoort gaat wonen, vanwege het ontbreken geschikte burgemeesterswoning in Hoevelaken, is de eerste bewoner van Zonnehoeve. Daarna bewoont zijn opvolger, P.A. van Eys, dit pand. Vier jaar na de Tweede Wereldoorlog koopt Klaarenbeek de Zonnehoeve om zich daar te vestigen als huisarts van Hoevelaken en omstreken.

De Zonnehoeve in 1929

Dokter Klaarenbeek beoefent zijn huisartsenpraktijk in De Zonnehoeve maar liefst 31 jaar. Per 1 mei 1980 draagt hij zijn praktijk over aan dokter P. Manschot, die de door dokter Klaarenbeek inmiddels gestarte samenwerking met Huub Snoek gaat voortzetten.

De Zonnehoeve in december 1984, wanneer het pand al in handen is van aannemer Rijk van de Mheen en korte tijd wordt bewoond door Evert de Boer, de laatste bewoner van de statige villa.

In 1988 maakt de oude dokterswoning, ondanks de nodige protesten, plaats voor de Zonnehoeve nieuwe stijl: een appartementencomplex, op de foto op een mistige 12 oktober 2014.

Sparrendam

Frits Klaarenbeek gaat na het beëindigen van zijn huisartsenpraktijk niet voor Hoevelaken verloren. Althans, dat is de bedoeling. Klaarenbeek wil zich na zijn pensionering nog meer gaan toeleggen op zijn culturele geesteskindje Sparrendam. In 1971 koopt hij deze Hoeve, om er een ‘sanatorium voor de geest’ te vestigen. Echter, anderhalve maand na het beëindigen van zijn praktijk komt er door een hartaanval een eind aan zijn leven. Het is hem niet gegund, om van zijn Sparrendam te genieten, maar het kunstcentrum gaat voor Hoevelaken gelukkig niet verloren. Sparrendam wordt voortgezet door zijn familie.

Sparrendam, gebouwd in 1807, in de jaren vijftig.

Sparrendam in 1963

Sparrendam al aardig in verval.

Sparrendam is een boerenhoeve, gebouwd aan de Veenwal, in het buitengebied van Hoevelaken. In 1971 koopt Frits Klaarenbeek deze, inmiddels aan een opknapbeurt toe zijnde boerderij en laat het verbouwen tot een cultureel centrum. ‘Een sanatorium voor de geest’, geeft hij Sparrendam als ondertitel mee. “Sparrendam wil de rijkdom en de veelzijdigheid van het talent van de geest doorgeven aan anderen”, zegt Klaarenbeek in die tijd. Hij komt daartoe, omdat hij in zijn dagelijkse praktijk ondervindt, dat mensen behoefte hebben aan rust en geestelijke ontspanning. Voor dat doel koopt hij Sparrendam.

Frits Klaarenbeek bespeelt zelf de viool bij de opening van Sparrendam in 1971.

iet alleen beroepsmusici, maar ook amateurgezelschappen op het gebied van muziek en toneel zijn welkom in Sparrendam. Vrijwel ieder weekend is er iets op cultureel gebied te doen. Is het geen muziek of toneel, dan zijn er wel exposities. Voor dat laatste laat Klaarenbeek een paar jaar na de koop van Sparrendam een ‘Burcht’ herrijzen, vooral voor de beeldende kunst.

Frits Klaarenbeek, die zichzelf gekscherend ‘de boer van Sparrendam’ noemt, aan de toog van zijn geesteskindje in de zeventiger jaren.

Tegeltje, gemaakt ter gelegenheid van Sparrendam, in de zeventiger jaren.

Legalisering

In 1979 verschijnt Sparrendam volop in de publiciteit. De verbouwde boerderij met haar culturele activiteiten bestaat inmiddels acht jaar, maar is nooit officieel in kaart gebracht. Op dinsdag 30 januari 1979 wordt tijdens de vaststelling van de partiële herziening I van het plan Buitengebied Sparrendam gelegaliseerd. Daarmee wordt het ook mogelijk, om tussen de boerderij en de Burcht een verbindingsgang aan te leggen als galerij.

Maar er zijn ook zorgen. Sparrendam blijkt aantrekkelijker voor musici dan voor het publiek. De meningen over het ‘sanatorium voor de geest’ variëren van geweldig tot elitair en algemeen wordt betreurd, dat er vanuit Hoevelaken zelf zo weinig mensen de velden intrekken om Sparrendam te bezoeken. De bezoekers komen veelal uit de regio en kunnen gerangschikt worden onder de noemer klassieke muziekliefhebbers. Het is ook veel klassieke muziek, dat de klok slaat. Eppien de Vries, die veel van haar vrije tijd aan Sparrendam besteedt, denkt te weten hoe dat komt. “Het is gemakkelijk om musici naar Sparrendam te halen, maar zo eenvoudig als we musici krijgen, zo moeilijk krijgen we publiek”, zegt zij in een artikel in de Amersfoortse Courant van 9 februari 1979. “De musici zijn veelal jonge solisten, die nog weinig podiumervaring hebben. In Nederland is het erg moeilijk om op te treden, vanwege het grote aantal ensembles met podiumervaring, die door het Nederlands Impresariaat gecontracteerd worden. Vandaar dat iedereen graag bij ons optreedt en dat voor een schijntje doet. De musici vinden de sfeer bij ons goed en bovendien sluit hun optreden aan bij de doelstelling van Sparrendam: jonge mensen een kans geven”.

“Door U leeft en groeit Sparrendam”. Frits Klaarenbeek waardeert iedereen, die zich net zo hard voor Sparrendam inzet als hij zelf doet. Hij beloont hen in de zeventiger jaren graag met een speciale ‘penning’.

‘De boer van Sparrendam’ valt weg

Op 11 juli 1980 gebeurt waar de gemeenteraad in 1979 al voor vreest: de ‘boer van Sparrendam’ valt weg als gevolg van een hartaanval. Gelukkig voor de kunst- en cultuurliefhebbers blijft Sparrendam bestaan en in de krant verschijnen lofuitingen voor Klaarenbeek. Eén daarvan komt van C. van de Span-Noot uit Achterveld, die namens de joodse onderduikers onder andere schrijft: “Hierbij willen wij onze grote waardering uitspreken voor een man, die met groot gevaar voor zijn eigen leven in de oorlogsjaren veel voor onze Joodse onderduikers heeft betekend. Dokter Klaarenbeek vond het zijn plicht klaar te staan voor de opgejaagde mens in oorlogsnood. In onze herinnering was hij tevens een man, die nooit op de voorgrond wilde treden, waardoor zelfs zijn zilveren artsenjubileum ongemerkt voorbij is gegaan”.

In memoriam

Pas na de uitvaartplechtigheden verschijnt de Amersfoortse Courant op donderdag 17 juli 1980 met een afscheidsverhaal over Frits Klaarenbeek. “Klaarenbeek heeft herhaalde malen nadrukkelijk te kennen gegeven, dat mocht hij komen te overlijden, er tot na de begrafenis geen ruchtbaarheid aan gegeven mag worden”, is de verklaring van de krant. “Een wilsbeschikking, die geëerbiedigd dient te worden”.

Het afscheidsverhaal dat de krant publiceert en wordt geschreven door Max Smith kent de volgende inhoud:

Dokter Klaarenbeek is reeds eerder verscheidene keren door een hartaanval getroffen. Steeds opnieuw zette hij zich na zijn herstel met veel vitaliteit en met nog groter enthousiasme in voor zijn trots: het cultureel centrum Sparrendam in Hoevelaken. Toch ontkwam men niet aan de indruk, dat hij zijn afscheid van dit leven aan het voorbereiden was. In recente ontmoetingen bracht hij keer op keer ter sprake, dat hij het voortbestaan van Sparrendam per testament had geregeld. In woord en daad liet hij blijken, dat hij nog zoveel voor Sparrendam wilde doen. Hij toonde daarbij een dermate grote bedrijvigheid, alsof hem nog maar weinig tijd restte.

 In mei van dit jaar heeft hij zijn drukke artsenpraktijk in Hoevelaken overgedragen aan dokter P. Manschot. De associatie, die de heer Klaarenbeek met dokter H.H. Snoek was aangegaan, werd door Manschot voortgezet.

 In Utrecht heeft Klaarenbeek een artsenopleiding gevolgd. In de veertiger jaren promoveerde hij op een studie over een longgezwel bij muizen. Toen hij zich in 1942 als arts in Hoevelaken vestigde, telde het dorp niet meer dan enkele duizenden inwoners. Het was zijn eerste praktijk. Het duurde niet lang, of ook patiënten uit de omliggende gemeenten als Hooglanderveen, Terschuur, Zwartebroek en Amersfoort, Hoogland en Barneveld kwamen bij hem op ziekenbezoek. In de beginperiode legde hij per bromfiets de huisvisites af. Later verruilde hij dit vervoermiddel voor een meer comfortabele luxewagen.

Op de dag dat hij voorgoed afstand deed van het ambt van medicus waren er meer dan 4000 mensen bij hem ongeschreven. Als blijk van waardering voor zijn bovenmatige inzet kreeg hij van de gemeente Hoevelaken een afscheidsgeschenk: een bedrag van zesduizend gulden, bestemd voor Sparrendam.

Het was niet uitsluitend om gezondheidsredenen, dat dokter Klaarenbeek heeft besloten zijn artsenpraktijk neer te leggen. Hij wilde meer tijd vrijmaken voor Sparrendam, die hij omschreef als ‘sanatorium voor de geest’. Of, zoals dokter Klaarenbeek het zei: ‘Ik geef me nu geheel aan Sparrendam’.

In het begin van de jaren zeventig heeft Klaarenbeek de oude, vervallen hoeve aan de Veenwal opgekocht. De mooi tussen bossage en weilanden gelegen boerderij werd door hem geheel in stijl gerestaureerd en uitgebreid. Het was zijn intentie om aan de Hoevelakense gemeenschap en aan een ieder uit de naaste omgeving een ruimte beschikbaar te stellen, waar als in een open sociëteit genoten kan worden van tentoonstellingen en concerten. Sinds enkele weken had hij naar mogelijkheden gezocht, om er tevens kleine zaalproducties te organiseren. Hoewel hij dit cultureel centrum in zakformaat niet in eerste instantie beschouwde als een trefpunt voor een elitaire minderheid, maar juist voor de doorsnee bevolking, voor de wandelaars, die zondagmiddag even komen binnenstappen om naar de exposities te kijken, of voor elkeen, die zich op de zaterdagavond met een klassieke muziekuitvoering wil verpozen, stelde hij niettemin hoge eisen aan de kwaliteit van de werken.

Dokter Klaarenbeek vond kunst de beste therapie voor welke ziekte dan ook. Hij wilde Sparrendam bovendien laten fungeren als een podium voor jonge kunstenaars, die wel getalenteerd zijn, maar die nog geen gevestigde naam hebben. Dat neemt niet weg, dat de rustieke omgeving en de even prettige als hartelijke sfeer die er heerst, menig vermaarde musicus heeft doen besluiten om hier bij wijze van vriendendienst te komen concerteren.

De televisie heeft verzocht de accommodatie te mogen gebruiken als decor bij opnames. Dokter Klaarenbeek was daar allerminst enthousiast over. Hij wilde het vredige en vriendelijke karakter niet opofferen aan een al te breedschalige bekendheid, die extra druk met zich mee zal brengen.

Het typeerde dokter Klaarenbeek ten volle, dat wie maar ook een fractie van zijn enthousiasme bezit om van Sparrendam iets bijzonders te maken, zonder voorbehoud zijn volste vertrouwen geniet. Het was tevens een gewoonte van hem om mensen, tenzij het hen ontrieft, meteen als vrienden bij de voornaam te noemen.

Het vervolg

Na het overlijden van Frits Klaarenbeek wordt zijn werk voortgezet door zijn familie. Sparrendam blijft ‘in de geest van dokter Klaarenbeek’ voortbestaan. Dochter Annelies neemt de plaats van haar vader in en wordt voorzitter van het bestuur. Ook de weduwe van Frits Klaarenbeek neemt zitting in het bestuur.

Eén van de eerste exposities die er na het overlijden van Frits Klaarenbeek in Sparrendam wordt georganiseerd is een tentoonstelling van foto’s, die in de loop der jaren door hemzelf zelf zijn gemaakt. Naast al zijn andere werkzaamheden blijkt Klaarenbeek namelijk ook een fervent fotograaf en filmer. In zijn leven heeft hij Hoevelaken karakteristiek weten weer te geven op foto en film. Mede door deze hobby laat Klaarenbeek een mooi tijdsbeeld van Hoevelaken achter. Een waardevolle erfenis. Tijdens enkele nieuwjaarsbijeenkomsten en najaarslezingen van Historisch Hoeflake hebben belangstellenden zowel foto’s als film kunnen bekijken.

De ‘Sparrendamkrant’ als opwarmer voor het culturele seizoen 1982-1983a

Frits Klaarenbeek als filmer. Met zijn filmapparaat weet hij Hoevelaken op een karakteristieke wijze in beeld te brengen.

Sparrendam in 1991

In 2000 wordt er een straat naar Dr. Friedrich Wilhelm Klaarenbeek genoemd.

Sparrendam nu

Sparrendam, gefotografeerd vanuit de lucht (linksboven), en met trouwauto (rechtsboven) is in de 21e eeuw een populaire trouwlocatie.

Op 24 mei 2014 geven Ruud Kassenaar en Maaike van Ruitenbeek elkaar het ja-woord in Sparrendam

Sparrendam als trouwlocatie voor Sander Verbruggen en de Hoevelakense Ellis Kok op 5 september 2014. Links en rechts staan Jan en Lilian Kok, de ouders van Ellis Verbruggen-Kok.